Gewasdiversiteit inzetten voor een verbetering van bodem, natuur en vogels op je bedrijf

Kennisdag Natuurinclusieve akkerbouw over gewasdiversiteit.

Drie verschillende experts vertellen over hun bevindingen over gewasdiversiteit als onderdeel van natuurinclusieve landbouw. Kan je gewasdiversiteit inzetten op je akkerbedrijf voor meer biodiversiteit? Wat bepaald de keus voor welke gewassen je opneemt in je bouwplan;  kies je voor de bodem of een bepaalde vogelsoort of voor de economie?

Raymond Klaassen onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen en Kenniscentrum Akkervogels heeft in de provincie Groningen, in samenwerking met de collectieven, de resultaten van het agrarisch natuur en landschapsbeheer en effecten van natuurinclusieve landbouw onderzocht. Welk beheer is effectief en voor welke vogelsoorten? In de resultaten werd ook gekeken naar welke gewassen in het gebied werd verbouwd.

Agrarisch natuur- en landschapsbeheerpakketten
Onderzochte agrarisch natuur- en landschapsbeheerpakketten waren wintervoedselakkers, meerjarige akkerranden en botanische slootranden. Aan de hand van de veldleeuwerik en de gele kwikstaart nam Klaassen iedereen mee in zijn analyse over het leefgebied open akker. Conclusie: gewasdiversiteit geeft de meeste kans voor de vogelsoorten om per paar meer dan 1 jong per jaar groot te brengen.

Klaassen: “In de pilots “natuurinclusieve landbouw” Westersch & Midwolder Bouwten keken we hoe natuurinclusieve maatregelen de biodiversiteit en de bodem verbeterden. Het ging hierbij om de volgende maatregelen; geen gewasbescherming gebruiken, bemesten met vaste mest, niet-ploegen, verruiming bouwplan met veldboon – erwten – lupine – boekweit etc. en een fijnmazig netwerk van akkerranden en overhoekjes. Dit leverden niet meer insecten op, dat bleef gelijk, maar leverde juist veel meer variatie aan insecten op. Bij de nulmeting zagen we soorten die veel voorkomen in voedselrijke, verstoorde habitats. Bij de natuurinclusieve landbouw méér soorten plus soorten van natuurlijke habitats. Oftewel: de natuurlijkheid van het systeem neemt toe.”

ANLb-pakketten helpen de biodiversiteit
De verschillende ANLb-pakketten helpen de biodiversiteit enorm qua aantallen insecten, oftewel voedsel voor de akkervogels. Momenteel is voedselaanbod geen probleem voor deze vogels, maar het struikelblok is nest- en schuilgelegenheid. Waar willen ze dan hun nesten maken en schuilen tegen predatoren? De gele kwikstaart doet dit het liefst tussen bieten en aardappelen. De veldleeuwerik liever in luzerne, deze soort wil graag dichte gewassen zoals granen en klavers, in tegenstelling tot de gele kwikstaart die meer openheid wil.

De analyse van de RUG laat zien dat het voor akkervogels van groot belang is welke gewassen er geteeld worden en welke variatie er het hele jaar rond nodig is om een positieve invloed te hebben op akkervogelpopulaties. Klaassen: “We tellen de meeste vogelnesten bij bedrijven met een extensief bouwplan. Waar we wel kunnen zeggen dat in dat bouwplan minimaal 20-30 procent aan graangewassen en 20 procent eiwitrijke gewassen moet bevatten.”

Variatie in hoogte en dichtheid
“Variatie kan ook door minder zaad in te zaaien voor zomergraan, niet overal dezelfde dichtheid te gebruiken en met verschillende hoogtes van gewassen te werken Heikel punt blijft dat extensieve bouwplannen een lagere opbrengst levert. Door het gebrek aan deze financiële ruimte is op dit moment een extensief bouwplan vooral positief voor de maatschappij en de vogels.”

Gewasdiversiteit op zijn bedrijf
Peter de Regt, akkerbouwer in Dronten, heeft een bovengemiddelde gewasdiversiteit op zijn bedrijf. Twaalf soorten teelt hij samen met zijn broer. Belangrijkste speerpunt op het bedrijf is de bodem. Hoe en wat teel je voor een gezonde bodem? Een bodem waarin planten diep wortelen, wormen, kevers en andere insecten in leven en vol zit met goede mineralen en schimmels.

De bodem
De bodem als startpunt, wat betekent dit voor het bedrijf. De Regt kiest gewassen die goed verspreid door het jaar geteeld kunnen worden; winter- en zomerwortels, suikerbieten, aardappels, zaaiuien, rode kool, vlas, wintergerst etc. De Regt: “Daarnaast kies ik groenbemesters die aansluiten op mijn teelt; bijvoorbeeld een niet winterharde klaver, na het doodvriezen kan je zonder ploegen de aardappelen poten. Na deze oogst zaaien we tarwe in, ook zonder te ploegen, dat is goed voor het bodemleven.”

De keuze van welk gewas hangt ook af van welke machine nodig is voor het zaaien, besproeien en oogsten en welke voedingsstoffen de gewassen nodig hebben. De Regt: “Rode kool oogsten wij hier met de hand, de machine die nodig is om te oogsten vinden we te zwaar, dan klinkt onze bodem te ver in. Maïs haalt veel stikstof, fosfaat en kali uit de grond, wil ik dat wel? Is het antwoord nee, dan komt het niet in het bouwplan.”

De laatste randvoorwaardes zijn het verdienmodel en financiële risico’s. De Regt: “Voordeel van zoveel gewassen telen is dat je het. We zijn minder kwetsbaar als één oogst mislukt. Ander bijkomend voordeel of nadeel is, dat ons akkerbedrijf minder hoge pieken qua werkzaamheden heeft. Onze oogsttijd loop van eind juni tot half december.” Door de verschillende gewassen te telen op niet al te grote percelen merkt de Regt dat hij best aanzienlijk minder gewasbescherming nodig heeft dan gemiddeld. En dat draagt ook bij aan zijn verdienmodel.

Biodiversiteit is de basis van de landbouw
Wijnand Sukkel van de Boerderij van de Toekomst bekijkt het vanuit een ander perspectief: “Biodiversiteit is de basis van de landbouw, haal je de basis weg dan stort het hele systeem in.” Van alle boeren die de Boerderij van de Toekomst bezoeken zien de meesten verlies van biodiversiteit niet als grootste kopzorg, maar wel onderwerpen zoals prijzen van fossiele energie en kunstmest, klimaatverandering, bodemkwaliteit en beschikbare arbeid.

Anders telen maakt een bedrijf weerbaarder tegen droge en natte periodes, vermindert het gebruik van kunstmest en verhoogt de bodemkwaliteit, en als bijkomstigheid draag je bij aan de biodiversiteit. Sukkel stelt: “Voedselproductie is nu niet toekomstbestendig. De landbouw is niet in zijn eentje de veroorzaker van klimaatverandering, maar heeft er wel heel veel last van.”

Meer uniformiteit minder biodiversiteit
De Boerderij van de Toekomst onderzoekt hoe je circulair kan telen.  Eén van de middelen is strokenteelt met gewasdiversiteit, en die diversiteit is belangrijk volgens Sukkel: “Momenteel zorgen 12 verschillende plantsoorten voor 75% van het mondiale voedsel. Rijst, tarwe en maïs beslaat 50% van ons energierijke voedsel. Binnen die plantensoorten komt telkens meer uniformiteit en dus ook minder biodiversiteit in de bodem en op en rondom de gewassen.”

Uit de proefteelten die nu op deze boerderij worden uitgevoerd is een uitkomst dat regeneratieve landbouw en hoge biodiversiteit samen kunnen gaan met behoud van de opbrengsten. Andere uitkomst is dat bij strokenteelt met stroken van 6 meter bij een biologisch bedrijf er geen gewasbeschermingsmiddelen gebruikt hoeven te worden, omdat er natuurlijk plaagbestrijding was door aanwezige insecten.

De Boerderij van de Toekomst gaat verder met stappen te zetten in de transitie van de landbouw. Sukkel: “We laten ons inspireren door de ecologie. Daarmee ontwikkelen we technologische oplossingen die de wisselwerking tussen landbouw en ecologie ondersteunen.” Met ook een ‘simpele’ oplossing voor het telen van gemengde gewassen; maak rijen en zaai niet alles door elkaar, dan concurreren de gewassen niet met opkomen en kan je ze makkelijker oogsten.”