Hermen Vreugdenhil: “Uiterwaarden en natuurinclusieve landbouw gaan goed samen”

Onlangs tekende Collectief Rivierenland een samenwerkingsovereenkomst met Maaskracht om lokale agrariërs een kans te geven zich in te zetten voor natuurinclusief onderhoud van de Maasoevers. In 2023 ging dat om 120 hectare grasland, volgend jaarhopen ze de samenwerking uit te breiden met beheer langs de hele Maas in samenwerking met collectieven in Brabant en Limburg. Hermen Vreugdenhil, regiocoördinator van Collectief Rivierenland, ziet een bloeiende toekomst voor de uiterwaarden langs de Maas waarin boer en natuur in balans zijn.

We laten al zien dat het kan

Als het aan Vreugdenhil ligt gaan boeren van Nederhemert tot Maastricht zich op de oeverstroken van de Maas inzetten voor natuur, samen met andere collectieven. “Elke agrariër is nu bezig met de vragen: Hoe zet ik de stap naar natuurinclusieve landbouw, hoe kan ik extensiveren? En: Hoe ga ik natuurlijke landbouw in de bedrijfsvoering inpassen? Wij geven ze langs de rivieren een heel mooi instrument in handen om dat op een natuurlijke manier te doen.” Daarmee brengen ze, volgens Vreugdenhil, het oude oer-Hollandse landschap terug. “De bloeiende hooilanden in het voorjaar, grazende koeien in de uiterwaarden, de veldleeuwerik, dat is het agrarische landschap waar we naartoe moeten werken. We laten nu al zien dat het kan.”

Agrariërs zorgen voor een biodivers landschap

Collectief Rivierenland heeft met dit beheer drie doelstellingen: “We willen de percelen in de uiterwaarden voor agrarisch gebruik behouden. Dat doen we op een manier waarop we de mooie ecologische waarden kunnen behalen (het tweede doel). De natuurdoelen staan voorop bij dit agrarisch gebruik. En ten derde willen we agrarische bedrijven een stap laten zetten naar natuurinclusief ondernemen. Daarmee zorgen samen met onze agrariërs voor een mooi, biodivers landschap.”

Hoe gaat dat in zijn werk? “Voor de uiterwaarden die we voor Maaskracht onderhouden, classificeren we eerst de percelen, we kijken dan wat de ecologische waarde is en wat de potentie van een perceel is. Daar maken we hele specifieke beheerpakketten, gericht op de ontwikkeling van de botanische waarden in de uiterwaard. Vervolgens zoeken we de juiste boer bij dat beheer.” Zo is er een boer die vee wilde laten grazen in een gebied waar ook recreanten doorheen wandelden. Hij heeft toen bewust gekozen voor een rustig ras voor de veiligheid van de recreanten. “Zo zie je dat we met elkaar meedenken over het beheer van die percelen.” 

Ecologische waarden en de begrazing goed bij elkaar brengen

“Lokale agrariërs kennen de uiterwaarden goed,” zegt Vreugdenhil. Daarom vindt hij het belangrijk dat zij de kans krijgen om percelen in hun eigen werkgebied te onderhouden. “Het is op dit moment westerstorm, het water komt omhoog, dus dan moet je het vee naar de hoogwaterplek moeten brengen. Het vergt echt een betrokkenheid van de agrariër om dat beheer in de uiterwaarden goed vorm te geven, maar tegelijkertijd willen wij de natuurwaarden voorop stellen. Bij ons kijkt ook een ecoloog mee: naar de percelen, naar de zaadzetting, naar gebieden die we tijdelijk willen uitsluiten van begrazing. Dat kan eigenlijk alleen maar door directe betrokkenheid van de lokale agrariër, die binding heeft met zijn gebied en de burgers in zijn omgeving. Op die manier kunnen we de ecologische waarden en de begrazing goed bij elkaar brengen.”

De rol van de waardman in de uiterwaarden

De aanwezigheid van een waardman is volgens Vreugdenhil essentieel voor natuurinclusieve landbouw in de uiterwaarden. “De waardman was degene die vroeger alles regelde in zo’n uiterwaard, met het beheer of toezicht als er bijvoorbeeld vee uitbrak of als er een hoogwaterperiode is.” Hij of zij verbindt agrariërs met andere partijen en denkt mee over de bedrijfsvoering. Collectief Rivierenland heeft die rol weer teruggebracht. De waardman is tegenwoordig in dienst van de aangesloten agrarische natuurverenigingen. “In het rivierengebied werken we samen met zes agrarische natuurverenigingen, zoals de Capreton in de Bommelerwaard, die veel ervaring heeft met onderhoud van de uiterwaarden.” Een waardman denkt mee met de agrariër over wat ecologisch mogelijk is en wat goed in de bedrijfvoering past: “Als je bijvoorbeeld net twee weken eerder kan maaien, dan heb je hooi van een betere kwaliteit.”

Veel interesse voor extensivering

De interesse onder agrariërs om in de uiterwaarden natuurinclusieve landbouw te bedrijven is groot: inmiddels heeft Collectief Rivierenland in totaal 620 deelnemers en staan er 90 agrariërs op de wachtlijst. “Er is absoluut interesse van boeren om deel te nemen aan het agrarisch natuurbeheer, maar het budget is beperkend. We zouden heel graag de mogelijkheid hebben alle agrariërs in het Rivierenland te stimuleren om natuurinclusief te werken. Zo kunnen ze op een authentieke manier percelen in de uiterwaarden onderhouden om hun extensivering vorm te geven.”

Trotse agrariërs en waardering van de omgeving

Tijdens een publieksdag in de Hurwenen was de opkomst enorm groot. “We hebben in een volle kerk het beheer toegelicht dat de Capreton samen met Stichting Dorp en Landschap in de Hurnse Kil uitvoert en zijn toen samen het veld in gegaan. Je ziet trotse agrariërs die het beheer uitvoeren en waardering van de mensen die zien wat het oplevert. In het gebied is bijvoorbeeld net een nieuwe lepelaarskolonie gevestigd dit jaar. Dat is mooi om te laten zien.” Ergens anders is zes hectare maisakker omgevormd tot een perceel met een variatie aan eiwitgewassen. Dat levert een bijdrage aan de biodiversiteit en vormt een goed verdienmodel voor de boer.

Dat is wat Vreugdenhil voor veel meer boeren voor ogen heeft: samen met collectieven, agrarische natuurverenigingen en waardmannen in de uiterwaarden weer het authentieke agrarische landschap terugbrengen. “Als je de veldleeuwerik hoort, dan weet je dat boer en natuur in balans zijn”, besluit hij.  

Tekst: Marjolein Bezemer

Foto’s: Collectief Rivierenland

In het kader van de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) is het rapport gepubliceerd “Hoe kan natuurinclusieve landbouw bijdragen aan de ecologische opgave van PAGW in het rivierengebied?”, geschreven door OBN deskundigenteam Rivierenlandschap.