Boeren nemen initiatief: Gebiedsofferte als sleutel tot een duurzaam platteland
In het landelijk gebied liggen veel maatschappelijke vraagstukken, waar boeren een belangrijke bijdrage aan kunnen leveren. Voor hun diensten moet wel een goede vergoeding tegenover staan. Daarom hebben begin februari drie agrarische collectieven in het noorden namens 350 boeren minister Wiersma en de gedeputeerden van de provincies Fryslân en Groningen hun gebiedsoffertes aangeboden. Projectleider Jacomijn Pluimers vertelt meer over hoe de gebiedsofferte van BoerenNatuur Groningen West tot stand kwam.
In de drie offertes van de agrarische collectieven BoerenNatuur Groningen West, BoerenNatuur Midden Groningen en Noardlike Fryske Wâlden nemen de 350 boeren zelf initiatief met concrete voorstellen voor groenblauwe diensten tegen een aantrekkelijke en reële vergoeding. Ze bieden concrete maatregelen aan op het gebied van biodiversiteit, stikstof, bodem, klimaat en water in het landelijk gebied van Groningen en Friesland. Minister Wiersma sprak haar waardering uit, en ook de gedeputeerden van Groningen en Fryslân hebben enthousiast gereageerd op de gebiedsofferte.
Ze waarderen het vooruitstrevende karakter van het aanbod en het belangrijke signaal dat de noordelijke boeren hiermee afgeven. “Het biedt een kans om samen te werken aan de urgente opgaven van het landelijk gebied”, aldus de gedeputeerden.
12 maatregelen voor natuur, water en klimaat
In de gebiedsofferte van Groningen-West bieden 109 boeren via het collectief twaalf verschillende maatregelen aan voor verschillende deelgebieden, waaronder Middag-Humsterland, Gorecht en het Westerkwartier. De maatregelen omvatten onder meer verzwaard weidevogelbeheer om het leefgebied van weidevogels te versterken, het aanleggen van kruidenrijke graslanden, bodemverbetering met vaste mest of compost, aanpak van veenoxidatie en het ecologisch slootschonen. Alles bij elkaar opgeteld vraagt het collectief voor dit aanbod in 2025 5,6 miljoen euro per jaar, oplopend tot ruim 18,2 miljoen in 2030.
Hoe komt zo’n gebiedsofferte nu tot stand?
Pluimers: “Het is iets van ons allemaal. Onze leden gaven hun wensen aan. Een boerengroep van circa 10 leden heeft actief meegedacht in de uitwerking, en daarnaast hebben veel collega’s meegewerkt. Daarnaast hadden we een stuurgroep die ons richting gaf. Ook speelde deze een belangrijke rol om bestuurlijk draagvlak te creëren voor de gebiedsofferte. In de stuurgroep zaten bestuurders uit de drie collectieven, van de twee betrokken waterschappen in Friesland en Groningen, gedeputeerden van de twee provincies en een mt-lid van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN). Van al diezelfde partijen waren beleidsmensen verenigd in een begeleidingsgroep, die het proces van de offertes ondersteunden.”
Wat was de aanleiding eigenlijk om een gebiedsofferte te maken? Waarom hebben jullie hiervoor gekozen?
“De reden daarvoor is tweezijdig. De landbouw kan veel diensten leveren voor de vele maatschappelijke opgaven die er liggen in het landbouwgebied. Daarnaast kampen de boeren met onzekerheid, met alles wat er speelt de laatste jaren. Je kan afwachten wat er op je afkomt, of je kunt zelf initiatief nemen en aan het roer gaan staan. Nadat eerst het Transitiefonds wegviel en daarna ook het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), en de opgaves wel bleven liggen in het landelijk gebied, was het animo van de boeren in onze drie regio’s des te groter om een concrete bijdrage te leveren aan de opgaven voor klimaat, water en natuur. Vanuit de boerengroep kwam dan ook de wens dat we hier wel mee moesten doorgaan. De gebiedsofferte is dus echt een initiatief van onderop.
En dit aanbod geldt voor de komende jaren?
“Deze gebiedsofferte is echt een eerste stap”, gaat Pluimers verder. “We hebben goed gekeken wat de opgaven zijn en waar we een bijdrage aan willen leveren. Welke concrete maatregelen zou je daarvoor kunnen uitvoeren? Dit is nog maar het begin. We hebben bijvoorbeeld 700 leden en tot nu toe doen er 109 leden mee met de gebiedsofferte. Er zit dus nog wel doorgroei in, zowel qua aantal deelnemende boeren als qua maatregelen die ze kunnen uitvoeren. We denken dan ook uiteindelijk nog veel meer impact te kunnen maken, dan we nu hebben aangegeven in deze gebiedsofferte.”
Hoe verhoudt deze gebiedsofferte zicht tot het ANLb-stelsel?
“We zien het ANLb als een onderdeel van de bredere gebiedsofferte. We vragen om meer langetermijndenken, met bijvoorbeeld twaalfjarige overeenkomsten of langer. Dat is een belangrijke oproep die we doen. Ook hebben we het over de inrichting van het landschap, los van het beheer. De gebiedsofferte gaat dan ook echt om gebiedsprocessen. In Gorecht zijn we bijvoorbeeld bezig met het tegengaan van veenoxidatie. Een groep boeren wil actief het waterpeil verhogen in delen van het gebied. In datzelfde gebied is het ook een opgave om het leefgebied van weidevogels te versterken . Zo zie je hoe belangrijk het is om in samenhang naar maatregelen te kijken. De offerte is dan ook bedoeld voor een bredere gebiedsopgave.”
“In onze offerte gaat het om vijf deelgebieden, die variëren van landschap en van de opgaven die er spelen. Bij de een gaat het meer om de aanpak tegen veenoxidatie, bij de ander meer om het beheer en behoud van houtsingels. We moeten per gebied kijken welke maatregelen goed aansluiten. We hebben tien tot twaalf beheermaatregelen voorgesteld per deelgebied. In sommige deelgebieden zijn meer investeringen nodig dan in andere gebieden, bijvoorbeeld om het waterpeil omhoog te krijgen. Dit zijn éénmalige kosten, terwijl beheerkosten jaarlijks betaald worden voor een langere termijn. Wat er dan nodig is in 2030? Het gaat om miljoenen.”
Waarom is de samenwerking met partners zo belangrijk?
“Het moet goed aansluiten bij de partners in de regio. Vraag en aanbod moeten goed aansluiten op elkaar. Kijk bijvoorbeeld naar een plan tegen veenoxidatie, dan zoek je welke partners er nog meer in het gebied zitten. We werken bijvoorbeeld samen met terreinbeherende organisaties, zoals het Groninger Landschap, Staatsbosbeheer, maar ook met gemeenten en het drinkwaterbedrijf. Een gebiedsofferte is meer dan de som van de partners die met elkaar samenwerken, het is echt een gebiedsproces. Wat kunnen en willen boeren daarin leveren? Het is niet gegarandeerd dat ze samen alle opgaven realiseren, maar het begint met een goede vergoeding voor een onderbouwde bijdrage aan de opgaven.”
Is zo’n gebiedsofferte ook iets voor andere collectieven en regio’s denk je?
“Als collectief speel je een belangrijke rol om de boeren te ondersteunen om gezamenlijk een bijdrage te leveren aan de opgaven voor natuur, water en klimaat in een gebied. De systematiek van het ANLb, met het voor- en achterdeurprincipe, is volgens ons veel breder in te zetten. Maatwerk per gebied is steeds belangrijker. Als collectieven hebben we immers het vertrouwen en de kennis van het gebied. Dat vraagt van de overheden dat ze ons de kans geven. Dit is een offerte die we bij hen hebben neergelegd, waarin we hebben vastgelegd welke diensten wij kunnen leveren en welke vergoeding we nodig hebben daarvoor. Als je een offerte indient, verwacht je ook een reactie – een ja of een nee. Daar wachten we nu nog op. Het is een mooie ontwikkeling. De collectieven hebben in ieder geval de potentie om een belangrijke rol te spelen. We hebben de infrastructuur en het vertrouwen van onze achterban en van de overheid.”
Hoe is de gebiedsofferte in Groningen West zelf ontvangen?
“Het is heel leuk hoeveel positieve reacties we hebben gekregen op de offerte. Maar ook de reacties van onze leden (en niet leden) was stimulerend. ‘Eindelijk is er waardering voor ons landschap en de beperkingen waarin we boeren’ zei een van de boeren tijdens een bijeenkomst. Het is belangrijk dat we nu met alle betrokken partijen gaan laten zien dat het werkt; een goede vergoeding, uitvoering en impact. En ondertussen gaan we ook door met de doorontwikkeling – nieuwe maatregelen toevoegen en meer boeren die meedoen, en zorgen voor goede afspraken tussen collectief en overheden.
Bekijk hier de gebiedsofferte van BoerenNatuur Groningen West: https://boerennatuurgroningenwest.nl/wp-content/uploads/2025/01/Gebiedsofferte-BoerenNatuur-Groningen-West-definitief.pdf
Bekijk hier de gebiedsofferte van Noardlike Fryske Wâlden: https://www.noardlikefryskewalden.nl/nieuws/drie-noordelijke-collectieven-bieden-gebiedsofferte-aan-voor-bijdrage-aan-klimaat-water-en-natuur/
Bekijk hier de gebiedsofferte van BoerenNatuur Midden Groningen: https://www.boerennatuurmiddengroningen.nl/projecten/gebiedsofferte/
