Update GLB-pilot ‘Hoe? Zo!’: gebiedspartners tevreden over gezamenlijk opgestelde plannen

Vanaf 2023 worden er meer inspanningen van boeren gevraagd op het gebied van milieu, klimaat en biodiversiteit. Hoe kunnen ze op een effectieve manier voldoen aan de eisen? Kan dit met een systeem van een keuzemenu en bonuspunten? En welke rol kunnen de collectieven spelen in de uitvoering van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB)? De agrarische collectieven Noardlike Fryske Wâlden, Groningen West en Midden Groningen gaan op zoek naar de antwoorden op deze vragen tijdens de praktijkpilot ‘Hoe? Zo!’. Drie betrokkenen vertellen hoe dit proces tot nu toe is verlopen en wat de rol van een agrarisch collectief hierin kan zijn.

De vijf verschillende gebiedsplannen zijn opgesteld met medewerking van boerendenktanks en gebiedspartners, zoals gemeenten, provincies, waterschappen, terreinbeheerders, LTO en de lokale natuur- en milieuorganisaties. De plannen zijn toegespitst op de specifieke landschappen van de collectieven. De vereniging Noardlike Fryske Wâlden heeft samen met de partners gebiedsplannen gemaakt voor het kleinschalige coulisselandschap en het open weidevogellandschap in het noordoosten van Friesland. Collectief Groningen West heeft dat gedaan voor dezelfde landschapstypes in het Westerkwartier en het gebiedsplan van Midden Groningen richt zich op het open akkerbouwgebied rond Uithuizen. Per gebied is er een lijst met ecoregelingen opgesteld, waaruit de deelnemende boeren kunnen kiezen.

Midden Groningen
“Het is belangrijk om het toekomstig landbouwbeleid zodanig in te richten, dat het de juiste richting geeft aan zowel de boeren als de collectieven en het de juiste maatregelen bevat. Met de GLB-pilot ‘Hoe? Zo!’ willen wij daar invloed op uitoefenen. Het gaat om de besteding van de beperkte GLB-gelden. Je wilt dat ze goed terechtkomen en een zo groot mogelijk effect hebben”, verduidelijkt voorzitter Wouter Schep van Collectief Midden Groningen. “Onze pilot focust zich op de inrichting van het proces: ‘hoe maak je met de relevante partijen een samenhangend plan met oog voor de kwaliteiten en uitdagingen binnen dat gebied?’ en ‘hoe ontwikkel je vervolgens de concrete maatregelen op de boerenbedrijven?” Hij is te spreken over het proces dat heeft geleid tot de totstandkoming van de gebiedsplannen. “Iedereen heeft op een goede manier meegewerkt en meegedacht. We voelen ons geaccepteerd als regisseur in het proces.” Als Schep toch een verbeterpunt moet noemen, is dat het enthousiasmeren van gebiedspartners: “Vooraf investeren in een-op-eengesprekken had de uitwerking van het project nog makkelijker gemaakt.”

Kwaliteit van water en bodem
Het Collectief Midden Groningen heeft zich gefocust op de akkerbouw met hoog salderende gewassen, zoals aardappelen en uien. Deze gewassen vragen een intensievere bewerking met machines en gewasbeschermingsmiddelen. “Dat zie je terug in de uitdagingen op het gebied van kwaliteit van water en bodem. Je werkt met gewasbeschermingsmiddelen en met een intensief bouwplan met een gewasrotatie van één op drie.” Een gewas als aardappelen neemt veel stoffen op uit de grond, daarom is het belangrijk om aan vruchtwisseling. “Die water- en bodemuitdagingen zijn onderwerpen die bij de boeren leven”, aldus Schep. “Als collectief experimenten we nu met ruimere rotatie van gewassen, het toepassen van een rustjaar, extensievere tussenteelten en randenbeheer. Het zet de boeren aan het denken. Niet alleen over het toekomstige GLB, maar ze stellen zich ook de vraag of ze zich breder moeten oriënteren dan alleen op productie.” Er zijn bedrijfsplannen opgesteld en de maatregelen uit het keuzemenu worden nu in de praktijk getest. “We willen weten hoe de maatregelen in de praktijk uitpakken en of het puntensysteem voor meer doelgerichte betalingen en prestatiebeloning inderdaad het gewenste stimulerende effect heeft.” Een bijkomend voordeel van het proces, is dat de samenwerkende partijen veel hebben geleerd, ook van elkaar”, zegt Schep. “Je doet kennis op van je eigen gebied en leert welke uitdagingen en kansen er liggen.”

Vertrouwen in de collectieven
De provincie Friesland, die heeft deelgenomen aan het gebiedsproces in de Noardlike Fryske Wâlden, moest in het begin wennen aan hun veranderde rol binnen het agrarisch natuurbeheer. Van verstrekker van financiële middelen met bijbehorende voorwaarden, naar het neerleggen van budget en verantwoordelijkheid bij de collectieven. “Er is nu voldoende vertrouwen in de collectieven. Ze hebben een professionaliseringsslag gemaakt en er is steun vanuit de koepelorganisatie BoerenNatuur”, vertelt Jetze Genee, projectleider agrarisch natuurbeheer en GLB van de provincie Friesland. “Idealiter zou een overheid een regievoerende rol moeten hebben, maar die is er nog onvoldoende”, constateert Genee. “Binnen deze pilot kan een agrarisch collectief deze rol ook prima zelf oppakken.”

Ingewikkeld
Genee is net als Schep positief over het pilotproces:  “Tijdens drie bijeenkomsten zijn de ‘sterke en zwakke punten’ en ‘kansen en bedreigingen’ voor het nieuwe GLB in kaart gebracht en heeft iedereen de kans gekregen zijn of haar punten in te brengen. Je ziet dat er al een goede basis ligt voor een samenwerking in het gebied van de Noardlike Fryske Wâlden. Partijen weten elkaar gemakkelijk te vinden en houden elkaar op de hoogte van de vorderingen. Als het collectief bijvoorbeeld bezig is met mozaïekbeheer, weet een gemeente dat daar geen fietspad doorheen moet.” Hij noemt het gehele proces van de GLB-pilot ingewikkeld: “Het proces, van beleidsniveau naar begrijpelijke bedrijfsplannen en bijbehorende maatregelen, is moeilijk aan anderen uit te leggen.”

Veel boeren in het werkgebied van de Noardlike Fryske Wâlden zijn bekend met agrarisch natuurbeheer. Dit is echter alleen mogelijk in daarvoor begrensde gebieden. Genee vindt het belangrijk dat ook niet-leden met milieu-, klimaat- en biodiversiteitsmaatregelen aan de slag kunnen. Hiervoor komen in het nieuwe GLB vrijwillige ecoregelingen voor alle boeren. “Het moet voor alle boeren duidelijk zijn dat de ecoregelingen gemakkelijk inpasbaar zijn in hun bedrijf en dat het een dikke plus oplevert voor de natuur en het landschap, duurzaam bodemgebruik en het inspelen op klimaatverandering. Het houdt zich simpelweg aan de doelen voor het nieuwe GLB en zorgt voor meer geur, kleur en fleur in het land.” De financiële prikkel om mee te doen gaat, volgens Genee, een brede groep boeren aanspreken.

Boerendenktank
Melkveehouder Andries van der Hoog uit De Wilp ging in op een uitnodiging van het Collectief Groningen West om deel te nemen in een boerendenktank. “Zo kun je invloed uitoefenen, dat was mijn motivatie”, vertelt Van der Hoog. Na de eerste informatieve bijeenkomst met het collectief, ging de denktank aan de slag met praktische punten. “Je moet het simpel houden. Kruidenrijk grasland biedt bijvoorbeeld goede mogelijkheden in het nieuwe GLB én om bijvoorbeeld samen met andere maatregelen invulling te geven aan de voorwaarden van het PlanetProof-keurmerk van Friesland Campina. Dan sla je twee vliegen in een klap.”

Geschikte maatregelen
Het melkveebedrijf van de familie Van der Hoog heeft ervaring met agrarisch natuurbeheer. Zo onderhouden ze boomsingels in dit deel van het Zuidelijk Westerkwartier. Een andere maatregel uit het puntensysteem die hij en de overige ongeveer acht leden van de denktank kansrijk achten, is het uitrijden van vaste mest. Dat is goed voor de weidevogels. Van der Hoog heeft er vertrouwen in dat het puntensysteem goed gaat werken. “In het keuzemenu staan praktische maatregelen die inpasbaar zijn op je bedrijf. Voor iedereen zit er wel een geschikte maatregel bij, zowel voor de intensieve als voor de extensieve boeren.”

Kijk voor meer informatie op de vernieuwde website: www.glb-hoezo.nl