Nieuwe tool maakt kansen zichtbaar voor akkerbouwer en biodiversiteit
Hoe kunnen we akkerbouw natuurinclusiever maken? Vanuit deze vraag is de Kansentabel Natuurinclusieve Akkerbouw ontwikkeld: een praktische en interactieve tool die akkerbouwers en gebiedsorganisaties inzicht geeft in de landbouwmaatregelen op vijftien soortgroepen die op de akkers voorkomen. Van vlinders, bijen, akkervogels tot spinnen, kevers en regenwormen.
De Kansentabel Natuurinclusieve Akkerbouw biedt een integraal overzicht van in totaal 42 maatregelen die bijdragen aan de biodiversiteit in de akkerbouw in brede zin, dus verder gaan dan alleen de doelsoorten van het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb)-stelsel. Voor elke maatregel is het effect op de vijftien soortgroepen beoordeeld aan de hand van vier ecologische pijlers – de vier V’s: voedsel, voortplanting, veiligheid en verplaatsing. Zo kunnen akkerbouwers en gebiedsorganisaties beter keuzes maken, die zowel landbouw als natuur ten goede komen.
Er zijn meerdere versies van de Kansentabel: een poster (platte tabel), een interactieve Excel-versie en een webversie. Alle versies zijn bruikbaar als hulpmiddel om gebiedsgerichte samenwerking tussen boeren, collectieven, terreinbeheerders en overheden te vergemakkelijken. Met de tabel kun je een set samenstellen van maatregelen die verschillende doelsoorten ondersteunen, voortbouwend op wat al gedaan wordt of al aanwezig is in het gebied. Het is een hulpmiddel om plannen te concretiseren.
Stap voor stap
Het invullen van de Kansentabel begint met het analyseren van het bouwplan en de teeltmethode: gangbare teelt, mengteelt, stroken, agroforestry of biologisch? Hoe wordt bemest? Hoe wordt omgegaan met plagen? Alles komt langs. De uitkomst laat per soortgroep zien waar winst te behalen valt.
Het meest gebruiksvriendelijk is de webversie. In deze online tool kiezen gebruikers eerst een soortgroep, bijvoorbeeld akkervogels, en doorlopen dan stap voor stap de 42 maatregelen en geven aan of de maatregelen al worden toegepast in het gebied.
De tool berekent dan een score en geeft advies over welke maatregelen een goede toevoeging zijn voor de gekozen soortgroep en het betreffende landschapstype. Daarna kan hetzelfde proces voor andere soortgroepen worden herhaald, en de resultaten worden bewaard en gedeeld. Via linkjes is achtergrondinformatie over soorten, maatregelen en landschappen te vinden.
De Excel-versie van de interactieve kansentabel is vooral bedoeld om een overzicht te krijgen van mogelijke maatregelen en is geschikt voor adviseurs. De verwachte effecten van de maatregel worden weergegeven in kleuren, van een negatief tot een positief effect. De tool vergelijkt dit alles met een referentiesituatie: gangbare akkerbouw in een gebied met weinig landschapselementen.
De gezamenlijke puzzel leggen
Raphaël Ostendorf van BoerenNatuur Flevoland was een van de eersten die al aan de slag ging met de Kansentabel in zogeheten ‘clusters’, aaneengesloten percelen waar boeren samen natuurbeheer uitvoeren. “Verschillende telers passen maatregelen toe die samen een goed leefgebied creëren. Zo hoeft niet elke boer alles te doen. De Kansentabel helpt om die gezamenlijke puzzel te leggen.” Het was Ostendorf die met het idee kwam om de effecten van maatregelen weer te geven in kleuren. “Dat werkt goed in de praktijk. Het maakt voor boeren die ermee aan de slag willen direct duidelijk wat werkt en wat juist risico’s met zich meebrengt. Het is overzichtelijk, concreet en actiegericht.”
Veranderende landbouwpraktijken
De tool is ontwikkeld in het kader van een project voor OBN Natuurkennis. De projectgroep bestaat uit BoerenNatuur, De Vlinderstichting, CLM Onderzoek en Advies, Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels en het Louis Bolk Instituut.
De aanleiding voor de ontwikkeling van de nieuwe tool is om bruggen te bouwen vertelt onderzoeker Boki Luske (Louis Bolk Instituut): “De vraag die centraal stond: Hoe kunnen we akkerbouwgebieden natuurinclusiever maken? Want als je natuurgebieden in Nederland wil versterken, moet je ook kijken naar het omliggende landbouwgebied. Juist in de zones rondom natuurgebieden zien we nu gebeuren dat veehouders stoppen vanwege de stikstofproblematiek, en dat daar intensieve akkerbouw voor in de plaats komt. Dat levert weer nieuwe milieuproblemen op, vanwege de inzet van bestrijdingsmiddelen en wateronttrekking. De kennis uit dit project is daarom heel relevant.”
Breder kijken dan doelsoorten
Bestaande instrumenten binnen het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) richten zich vaak op een beperkt aantal doelsoorten in afgebakende gebieden. De Kansentabel biedt een integraal overzicht van maatregelen die bijdragen aan de biodiversiteit in brede zin.
Voor collectieven en gebiedscoördinatoren biedt de Kansentabel vooral overzicht. “Je kunt snel zien wat er ontbreekt in een gebied,” aldus Luske. “Dat helpt bij gesprekken met boeren. Door de visuele weergave wordt direct duidelijk welke maatregelen echt verschil maken. Ook beleidsmakers, natuurorganisaties en waterbeheerders kunnen ermee aan de slag.”
Belangrijk is dat de Kansentabel geen monitoringsinstrument is, vult Ostendorf aan. Het meet niet de daadwerkelijke biodiversiteit, maar biedt een onderbouwde inschatting van kansen. “Monitoring moet nog steeds in het veld gebeuren.”
Kansen voor samenwerking
Een ander sterk punt van de Kansentabel is dat de tool samenwerking stimuleert. Luske benadrukt dat effect alleen wordt bereikt als maatregelen op gebiedsniveau worden genomen. “Eén maatregel is niet genoeg. Je hebt een set aan maatregelen nodig en het liefst meerdere boeren in een gebied en gebiedspartijen die met elkaar samenwerken.”
Daarbij biedt de Kansentabel een handvat om nog gebiedsgerichter te denken, en breder dan enkel de doelsoorten van het ANLb. Ostendorf: “Denk aan maatregelen als graanteelt of het gebruik van vaste mest. Die vallen niet altijd onder ANLb, maar zijn wél van grote waarde voor akkervogels.”
De Kansentabel geeft inzicht over de ecologische effecten van maatregelen en hoe landbouw en natuur beter op elkaar kunnen aansluiten. De Kansentabel Natuurinclusieve Akkerbouw is dan ook méér dan een hulpmiddel. Het is een stap richting integrale gebiedsontwikkeling waarin boeren en natuurbeheerders samenwerken aan een toekomstbestendige akkerbouw. Luske: “Door inzichtelijk te maken wat wel en niet werkt, ontstaat er ruimte voor gerichte actie. En precies daar ligt de kracht van dit nieuwe instrument: het maakt kansen zichtbaar, voor boer én biodiversiteit.”
Lees meer over de Kansentabel en het onderzoek naar de basiskwaliteit natuur in akkerbouwgebieden.
