Artikel: ‘Het ontbreekt aan perspectief voor wie door wil boeren’
De Boerderij heeft voorzitter Alex Datema geïnterviewd over het nieuwe GLB, hoe nog veel details niet duidelijk zijn en dat dat consequenties heeft, het toekomstperspectief en of natuurinclusieve landbouw overal kan.
Tekst Tineke Hoekstra
Het nieuwe GLB heeft goede punten voor agrarisch natuurbeheer, vindt Alex Datema van BoerenNatuur. Maar er zijn nog te veel belangrijke details onduidelijk.
Vergroening staat centraal in het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) dat in 2023 wordt ingevoerd. Om de landbouw zoals dat heet toekomstbestendig te maken, komt er meer aandacht voor klimaat, landschap, milieu en biodiversiteit. Hoe kijkt de voorzitter van BoerenNatuur hier tegenaan, de organisatie achter de 40 agrarische collectieven? Samen met ruim 10.000 deelnemende boeren zijn deze verantwoordelijk voor de uitvoering van het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb). Datema: “Ik ben tevreden over de constructie: een vaste hectarevergoeding, plus de ecoregeling en daarbovenop nog het ANLb. Het is een goede manier om het toekomstige landbouwbeleid verder uit te werken, maar het is nog wachten op de details. Wat er namelijk nog dwars doorheen speelt is het zevende actieprogramma nitraatrichtlijn (7e AP). De verplichtingen die daaruit voortvloeien, zijn ineens een basisconditionaliteit en we weten nog niet hoe dat allemaal precies uitpakt.” Stel dat alle boeren een bufferstrook van één tot drie meter moeten aanhouden bij de watervoerende sloten, dan raakt dat het ANLb en de ecoregeling op alle fronten, aldus Datema. Omdat je niet mag betalen voor een wettelijke verplichting. “Dus waar boeren nu een vergoeding kunnen krijgen voor zo’n strook via de ecoregeling of het ANLb, kan dat niet meer als die strook verplicht wordt vanuit het 7e AP.”
Het GLB is al een jaar uitgesteld en nog steeds is veel onduidelijk. Wat vindt u daarvan? “Eigenlijk had het beleid gister al duidelijk moeten zijn en daar vind ik van alles van, maar dat helpt niet. Boeren stellen ons al vragen, maar wij weten alle antwoorden niet. Het brengt ons in een kwetsbare positie – want wat vertel je?”
Naast de basisbetalingen komt er in het nieuwe landbouwbeleid een beloning voor deelname aan de zogenoemde ecoregeling – een lijst met 26 eco-activiteiten, groene (maatschappelijke) diensten. Denk aan natte teelt, rustgewassen en verlengde weidegang. Is het interessant om daaraan mee te doen? “Ook hierover ontbreken nog veel details. Zoals het er nu naar uitziet kun je op z’n vroegst in de tweede helft van dit jaar een definitieve keuze maken of je mee gaat doen aan de vrijwillige ecoregeling. En het zijn de akkerbouwers die in de knel komen omdat zij in het najaar al beginnen met inzaaien. Ook blijkt nu dat niet alle eco-activiteiten per 1 januari kunnen worden gekozen. Dit leidt tot extra onzekerheid en verminderd draagvlak. Daarnaast weten we ook nog niet hoe het financieel uitpakt voor boeren – al verwacht ik niet dat het overhoudt. Toch is het denk ik voor de gemiddelde boer interessant om mee te doen. Voor melkveehouders is het gemakkelijker, maar het gaat hier en daar in de akkerbouw knellen – want de basisconditionaliteiten zijn best streng vooral als je veel hoog salderende gewassen hebt.”
De collectieven hebben geen rol in de ecoregeling. U vindt dit een gemiste kans van de overheid. Waarom? Het ANLb kan enorm versterkt worden met de ecoregelingen. Het op elkaar afstemmen van beheermaatregelen is essentieel voor het resultaat – want er is sprake van een overlap tussen de inspanningen die boeren moeten verrichten in het kader van de conditionaliteiten, ecoregeling en het ANLb. Ik denk dat collectieven in de ondersteuning en het organiseren ervan een rol kunnen spelen. Om met de boeren na te denken welke doelen en maatregelen interessant zijn en wat er nodig is. Juist vanwege het inzicht dat de collectieven hebben in het gebied en niet te vergeten het contact dat ze hebben met de boer. Dat is de basis van ons werk.”
Het toekomstbeeld van BoerenNatuur is een toekomstbestendige, natuurinclusieve landbouw. Een mooi streven, maar … “De omvang van het GLB is te klein om de landbouw natuurinclusief te maken dus moet het uit andere dingen komen. Als het gaat om maatschappelijk diensten die je levert, dan gaat het over landschapsonderhoud, weidevogelbeheer, carbon credits, maar ook over waterkwaliteit. Zaken – los van voedselproductie – die je doet omdat wij dat als maatschappij belangrijk vinden. Aan grote plannen ontbreekt het niet bij dit kabinet. Er zijn enorme budgetten voor het ANLb en het GLB, maar dan zal er nog veel meer geld bij moeten komen.”
Er ligt € 25 miljard klaar om iets te doen aan stikstof en aanverwante problemen en nog eens € 35 miljard voor klimaat – waar de landbouw iets mee kan. Je zou zeggen; geld genoeg? “Er zijn genoeg financieringsbronnen om boeren te financieren om stappen te zetten, maar dan moet je dat geld wel koppelen aan de juiste doelen en dat het ook bij hen (lees de boeren) terechtkomt. Het nieuwe EU-landbouwbeleid biedt daarvoor goede mogelijkheden, maar dan moet de politiek wel het lef tonen om nationale budgetten te koppelen aan het GLB.”
Waar schort het aan? “Het ontbreekt vooral aan perspectief. Veel boeren weten donders goed dat de landbouw de komende tien jaar verandert, maar ze weten niet welke kant de overheid op gaat. Ze hebben behoefte aan duidelijkheid – over waar het heen moet met de landbouw en het landelijk gebied voor de komende 10 à 15 jaar. Dat moet toch het uitgangspunt zijn. Er wordt veel gepraat over opkopen van bedrijven, maar er is weinig aandacht voor boeren die willen blijven. Daar zouden ze drukker mee moeten zijn – want die zijn over 15 jaar nog boer en bepalen hoe het landelijk gebied eruit ziet. En dan moet je je daar als LNV (lees ministers) ook op richten en het lef hebben om daar een beeld bij te schetsen. Het ministerie van LNV schiet tekort – laat het afweten. Ik verdenk de twee landbouwministers ervan een visie te hebben, maar vanuit het ministerie merken wij daar niks van.”
De landbouw verandert zegt u, maar is ‘natuurinclusief’ voor iedere boer een optie? “Dat is een terechte vraag. Iedere boer moet z’n eigen afweging maken. Boeren die al bezig zijn met natuurinclusief, kunnen er mee uit te voeten, maar voor degene die er aan wil beginnen moet het reëel zijn dat ze die maatschappelijke diensten die interessant zijn voor hun bedrijf ook kunnen verwaarden. Dit laatste zal ook erg afhankelijk zijn van de plek waar je boer bent.”
Een toekomstbestendig boerenbedrijf. Hoe ziet dat eruit? “De verschillen in Nederland zullen groter worden – hoe de bedrijfsontwikkelingen zullen gaan en wat de boer zal moeten doen om een boterham te verdienen in de landbouw. De ruimte die de boer krijgt om een eigen afweging te maken zal steeds meer afhangen van welke mogelijkheden de omgeving hem biedt en welke ruimte er is in een bepaald gebied. Een bedrijf op 500 meter van een natuurgebied of in Noord-Groningen, dat is een wereld van verschil. Er zullen veel bedrijfsmodellen bestaan waarvan een deel zeg maar gewoon grootschalig produceert voor de wereldmarkt tot een bedrijf dichtbij een natuurgebied dat voor een klein deel afhankelijk is van voedselproductie, maar het geld verdient met natuurbeheer. En alles daartussen in. En daar hoort natuurlijk bij dat je het wel leuk moet blijven vinden.”
