Aan de slag met resultaten onderzoek ‘Zijn de collectieven voorbereid op de toekomst?’
Sinds 2016 voeren de agrarische collectieven het agrarisch natuur- en landschapsbeheer uit in Nederland. In 2019 heeft BoerenNatuur gevraagd aan Judith Westerink en Lyda Dik (WUR) om aan de hand van een uitgebreide vragenlijst eens te kijken hoe collectieven aankijken tegen hun toekomstbestendigheid. Vooral omdat we zien dat het systeem van agrarische collectieven niet meer weg te denken is uit Nederland. Niet alleen voor een effectieve en efficiënte uitvoering van het ANLb. Maar ook omdat we merken dat meer en meer partijen, zowel vanuit de markt, de overheid als NGO’s en onderwijs en onderzoeksinstellingen de agrarische collectieven zien als een interessante gebiedspartij om mee samen te werken. BoerenNatuur, als landelijke vereniging van alle agrarische collectieven, wil graag de doorontwikkeling van de collectieven ondersteunen. Daarom heeft BoerenNatuur opdracht gegeven om onderzoek te doen naar hoe de collectieven zelf aankijken tegen waar ze nu staan en hoe toekomstbestendig ze zijn en ook of en wat de verschillen zijn tussen collectieven. Daarbij is gekeken naar 3 categorieën van professionaliteitskenmerken: professionaliteit van de organisatie, professionaliteit van personen en de professionaliteit met betrekking tot de omgeving. Speciaal voor dit onderzoek is een vragenlijst ontwikkeld. Deze is uitgezet naar alle collectieven en 38 van de 40 collectieven hebben de vragenlijst ingevuld. Een hele goede respons dus! Het volledige rapport is hier te lezen. Hieronder staan enkele hoofdconclusies uit het rapport.
Professionaliteit organisatie
Uit het onderzoek komt naar voren dat de onderdelen gedeeld leiderschap en volledige scheiding van verantwoordelijkheden tussen bestuur en werkorganisatie bij de meeste collectieven zeer goed op orde is. Een groot aantal collectieven heeft wel een strategie maar die is niet altijd gezamenlijk met alle leden opgesteld en ook niet altijd concreet uitgewerkt. Met een heldere strategie zou het bestuur beter kunnen sturen op het functioneren van het collectief, de resultaten monitoren en handelen in het belang van de leden. BoerenNatuur heeft dit punt opgepakt en met de leden samen een Visie op de toekomst van de collectieven? gemaakt. Wat betreft het onderdeel lerende organisatie zien we dat de meeste collectieven hier veel tijd aan besteden en ook veel van elkaar leren. BoerenNatuur speelt hierin een belangrijke rol.
Professionaliteit van personen
De aanwezigheid van een goede omschrijving van kwaliteitseisen voor functies van bestuursleden en de werkorganisatie en de eisen die aan deelnemers zijn over het algemeen zeer goed op orde. Wat betreft onderhoud en ontwikkeling van de kwaliteit van bestuursleden en deelnemers is een verdere ontwikkeling nodig. Maar de collectieven kunnen ook van elkaar leren. Bijvoorbeeld om te horen wat de ervaringen van collectieven zijn die zelfevaluatie en heisessies gebruiken om het functioneren van het bestuur te bespreken. BoerenNatuur kan met name op het onderdeel verbeteren kwaliteit bestuursleden en medewerkers collectieven ondersteunen.
Professionaliteit van de omgeving
Uit het onderzoek komt duidelijk naar voren dat collectieven zeer goed in staat zijn om een netwerk op te bouwen, te onderhouden, en te gebruiken. De relaties zijn gebaseerd op vertrouwen. Ook zijn collectieven ondernemende organisaties die werken aan projecten samen met partijen uit hun netwerk. Politieke agendering en het creëren van bewustwording in de omgeving zien een groot aantal collectieven niet als hun taak. Om het toekomstige ANLb en een verandering naar natuurinclusieve landbouw met daarin een rol voor de agrarische collectieven beter op de agenda te krijgen, is het van belang om te kijken of de collectieven vanuit hun strategie hier in de toekomst een rol in willen vervullen op het lokale en regionale niveau.
Conclusie
Op de hoofdvraag of de collectieven voorbereid zijn op de toekomst is het antwoord dat ze op de goede weg zijn gezien het niveau van professionalisering dat uit het onderzoek komt. Collectieven hebben de afgelopen jaren veel gedaan om zich verder te professionaliseren en zich voor te bereiden op wat er in de toekomst van hen zal worden gevraagd. Gemiddeld genomen is de professionalisering op niveau. Er zijn echter flinke verschillen tussen collectieven. Alle collectieven hebben aspecten waaraan nog gewerkt kan worden.
1. De meest professionele collectieven beter scoren op alle (categorieën van) kenmerken, maar hebben niet altijd een uitgewerkte strategie.
2. Collectieven met meer dan 500 deelnemers zijn voor de onderdelen strategie, personen en omgeving professioneler.
3. Kleine collectieven met minder dan 100 deelnemers zijn minder professioneel.
4. Collectieven zonder de aanwezigheid van ANV’s hoger scoren op alle (categorieën van) kenmerken van professionaliteit.
Vervolgstappen
Het onderzoek laat zien dat de professionalisering van collectieven een continue proces is, net als bij alle organisaties. Je moet blijven innoveren en je aanpassen aan de veranderingen in je omgeving. Bovenstaande resultaten laten zien dat er behoorlijke diversiteit is in wat elk collectief nodig heeft. Voor de verdere ontwikkeling is maatwerk nodig. BoerenNatuur heeft daarom een subsidie bij LNV aangevraagd om op basis van bovenstaand rapport een programma uit te werken voor de verdere professionalisering. Deze subsidie is toegekend en dit najaar starten we met de bijeenkomsten met de collectieven om dit programma op te stellen. Dit zodat we de komende jaren samen verder kunnen werken aan de verdere professionalisering en het toekomstbestendig maken en houden van de collectieven.
Meer informatie bij Wouter Hakkeling – whakkeling@boerennatuur.nl
